پس از اظهارات سخنگوی دولت مبنی بر اینکه استانداران در مواجهه با ناترازی آب‌وبرق می‌توانند تعطیلی‌ها را به «شنبه» منتقل کنند، یک سؤال عملیاتی و اقتصادی پیشِ‌روست: تعطیلی شنبه به‌جای چهارشنبه، برای ارتباطات تجاری داخل و خارج کشور سودمندتر است یا مخل‌تر؟ این پرسش وقتی مهم‌تر می‌شود که بدانیم «طرح تعطیلی شنبه به‌عنوان دومین روز تعطیل» هرچند در مجلس رأی آورد، اما به دلیل ایرادات شورای نگهبان اجرایی نشد و عملاً به بن‌بست خورد؛ حتی در ادامه، مجلس نسخه‌ای دیگر (تعطیلی پنج‌شنبه) را تصویب کرد که آن هم تا زمان نگارش این یادداشت سرنوشت اجرایی روشنی نیافته است.
۱) مسئله چیست و چرا انتخاب «روز تعطیل» اهمیت اقتصادی دارد؟
در تابستان امسال به‌دلیل گرما و کمبود برق، چند نوبت تعطیلی میان‌هفته (اغلب چهارشنبه) در استان‌ها اعمال شد. اکنون دولت می‌گوید اگر تعطیلی لازم است، بهتر است «شنبه» باشد. انتخاب بین چهارشنبه یا شنبه فقط یک تصمیم تقویمی نیست؛ مستقیماً بر هم‌پوشانی کاری با شرکای تجاری، زمان پاسخ‌گویی اداری، تبادلات بانکی، لجستیک صادرات/واردات، جلسات آنلاین و چرخه قراردادها اثر می‌گذارد. تجربه همین هفته‌ها نیز نشان داد تعطیلی‌های چهارشنبه‌محور با هدف کاهش بار شبکه برق اعمال شد و بعداً ایده‌ی بدل‌کردن آن به شنبه مطرح شد.
۲) سنجش «هم‌پوشانی کاری» با بازارهای اصلی
برای پاسخ دقیق، باید ببینیم تعطیلی کدام روز کمترین اصطکاک را با طرف‌های عمده تجاری ایجاد می‌کند. به‌صورت کلی، اغلب اقتصادهای جهان (اروپا، چین، روسیه، ترکیه و…) دو روز آخر هفته‌شان شنبه/یکشنبه است و روزهای کاری‌شان دوشنبه تا جمعه؛ در حالی‌که بسیاری از همسایگان عرب (جز امارات) جمعه/شنبه را تعطیل‌اند و یکشنبه تا پنج‌شنبه کار می‌کنند (امارات از ۲۰۲۲ به الگوی دوشنبه تا جمعه رفته است). نتیجه:
- اروپا، ترکیه، چین، روسیه (دوشنبه تا جمعه):
اگر ایران چهارشنبه را تعطیل کند، یک روز از پنج‌روز هم‌زمانی کاری با این بازارها از دست می‌رود (۲۰٪ کاهش هم‌پوشانی هفتگی). اگر شنبه تعطیل باشد، هیچ‌یک از پنج روز مشترک (دوشنبه تا جمعه) از بین نمی‌رود. - GCC (اکثر کشورها یکشنبه تا پنج‌شنبه، تعطیل جمعه/شنبه؛ امارات دوشنبه تا جمعه):
تعطیلی شنبه در ایران، با واقعیت تعطیلی شنبه در بخش بزرگی از خلیج‌فارس هم‌زمان است؛ لذا هزینه اصطکاک کمتر از تعطیلی چهارشنبه است. با امارات (دوشنبه تا جمعه)، همان منطق بخش اول برقرار است: تعطیلی چهارشنبه هم‌پوشانی را قطع می‌کند، اما تعطیلی شنبه خیر.
جمع‌بندی این بخش: از منظر «تجارت برون‌مرزی و هم‌پوشانی اداری با دنیا»، تعطیلی شنبه بسیار کم‌هزینه‌تر از تعطیلی چهارشنبه است؛ چه برای تعامل با بازارهای دوشنبه‌تا‌جمعه، چه برای بخش عمده‌ای از همسایگان. تعطیلی چهارشنبه «میان‌هفته» را می‌شکند، مکاتبات و نشست‌ها را به تعویق می‌اندازد و چرخه تصمیم‌گیری را کند می‌کند؛ در حالی که تعطیلی شنبه در اکثر دنیا هم‌اکنون روز غیرکاری است و کمترین اختلال را در ارتباطات بین‌المللی ایجاد می‌کند.
۳) تجربه تقنینی: چرا «شنبهِ تعطیل» به جایی نرسید؟
- مجلس، «شنبه» را به‌عنوان دومین روز تعطیل تصویب کرد (علاوه بر جمعه). اما مشروط به تأیید شورای نگهبان بود.
- شورای نگهبان با مصوبه «شنبه‌تعطیل» مخالفت کرد و آن را مغایر موازین شرع/قانون دانست؛ بنابراین طرح متوقف شد و به اجرا نرسید.
- سپس مجلس در یک چرخش، پنج‌شنبه را به‌عنوان دومین روز تعطیل (کنار جمعه) تصویب کرد؛ این یکی نیز مانند همیشه به تأیید نهایی شورای نگهبان نیاز دارد و تا لحظه نگارش این یادداشت وضعیت اجرای قطعیِ آن روشن نشده است.
نتیجه‌ی حقوقی/اجرایی: آنچه اکنون وجود دارد، چارچوبی ناپایدار و پیام‌رسانی متناقض است: از یک‌سو تصمیمات مقطعی برای بستن چهارشنبه‌ها به‌خاطر بحران برق/آب؛ از سوی دیگر، پیشنهاد انتقال تعطیلی به شنبه؛ و در پس‌زمینه، پروژه‌ی «شنبه‌تعطیل» که در سطح قانون‌گذاری متوقف مانده و نسخه «پنج‌شنبه‌تعطیل» که تکلیف اجرای آن نیز مبهم است. این عدم قطعیت، برای کسب‌وکارها و ارتباطات بین‌المللی هزینه برنامه‌ریزی ایجاد می‌کند.
۴) مزایا و معایب هر سناریو از منظر اقتصاد و مدیریت انرژی
اگر چهارشنبه تعطیل باشد (میان‌هفته):
- مزیت احتمالی: کاهش فوری بار مصرف در پیک تابستان در روزی که ادارات و بخشی از صنعت فعال‌اند.
- هزینه‌ها: اختلال جدی در چرخه مکاتبات و جلسات بین‌المللی؛ افزایش تأخیر در فرآیندهای بانکی، گمرکی، حمل‌ونقل و تأمین مواد اولیه؛ کاهش هم‌پوشانی با دنیا و تعیین تکلیف‌های قراردادها.
- ریسک پنهان: چندپارگیِ هفته کاری (دو تکه شدن ۲+۲ یا ۳+۱+۱) که راندمان را پایین می‌آورد و خطاهای اجرایی را بالا می‌برد.
اگر شنبه تعطیل باشد (انتهای هفته):
- مزیت اصلی: حداقل‌سازی اختلال تجاری با بازارهای دوشنبه‌تا‌جمعه؛ حفظ پیوستگی هفته کاری داخلی (شنبه به انتهای هفته منتقل می‌شود و «میان‌هفته» نمی‌شکند)؛ هم‌راستایی نسبی با بسیاری از همسایگان عرب که شنبه نیز تعطیل‌اند.
- هزینه احتمالی کوتاه‌مدت: تغییر عادت برای صنایعی که شنبه را تاکنون روز پرکار می‌دانستند؛ نیاز به تنظیم شیفت‌های تولید/لجستیک.
- نکته کلیدی: اگر هدف «کاهش مصرف انرژی» است، تعطیلی شنبه هم پیک مصرف اداری را می‌کاهد و هم روابط خارجی را کمترین آسیب می‌زند.
۵) توصیه سیاستی برای استانداران و دولت (در وضعیت اضطرار انرژی)
- اگر ناگزیر از یک روز تعطیلی اضافی هستید، «شنبه» را انتخاب کنید؛ این گزینه، بالاترین هم‌پوشانی تجاری هفتگی را حفظ می‌کند و کمترین وقفه را در زنجیره تأمین و مکاتبات بین‌المللی دارد.
- به‌جای تعطیلی سراسری، از «تعطیلی هدفمند» استفاده کنید:
- ادارات و بخش‌های غیرحیاتی را تعطیل کنید، اما گمرک، بنادر، بانک‌های کارگزار، حمل‌ونقل بین‌المللی و مراکز تماس صادرات/واردات را باز نگه دارید تا زنجیره تجارت نخوابد.
- شناورسازی ساعت کاری و انتقال بار به صبح زود (۶ تا ۱۲) در روزهای اوج گرما، به‌ویژه برای دستگاه‌های اداری بزرگ، کارآمدتر از تعطیلی میان‌هفته است.
- الگوی منطقه‌ای/مرحله‌ای: استان‌های با شدت بحران بالاتر، شنبه‌ها تعطیل‌تر؛ استان‌های با شدت پایین‌تر، با «سهمیه مصرف» و شناوری ساعات؛ از سیاست «یک نسخه برای همه» پرهیز شود.
- اطلاع‌رسانی ۷۲ ساعته و یکپارچه: هر تصمیم تعطیلی باید حداقل ۳ روز قبل اعلام شود تا کسب‌وکارها برنامه‌های حمل، پرداخت و جلسات خود را بازتنظیم کنند.
۶) پاسخ روشن به دو سؤال اصلی شما
الف) آیا تعطیلی شنبه (به‌جای چهارشنبه) بر ارتباطات تجاری مؤثر است؟
بله؛ اثر مثبت دارد. چون شنبه در بخش بزرگی از دنیا تعطیل است، شما با حفظ پنج‌روز کاری مشترک (دوشنبه تا جمعه) کمترین اختلال را در ایمیل‌ها، جلسات و پرداخت‌های فرامرزی ایجاد می‌کنید. تعطیلی چهارشنبه، یک‌پنجم
هم‌پوشانی هفتگی را قطع می‌کند و هزینه هماهنگی را بالا می‌برد.
ب) بالاخره شنبه تعطیل باشد یا چهارشنبه؟
اگر معیار «تجارت خارجی، مکاتبات بانکی، لجستیک و پیوستگی هفته کاری» است، شنبه انتخاب به‌مراتب بهینه‌تر از چهارشنبه است. چهارشنبه فقط در یک حالت قابل دفاع است: وضعیت‌های بسیار بحرانی و کوتاه‌مدتِ شبکه برق که تعطیلی میان‌هفته بتواند پیک مصرف را مهار کند؛ آن‌هم مشروط به اینکه زنجیره تجارت خارجی از تعطیلی مستثنا شود.
۷) نکته تکمیلی درباره «طرح شنبه‌تعطیل» در مجلس
مجلس با «شنبه‌تعطیل» موافقت کرد، اما ایراد شورای نگهبان مانع اجرا شد؛ بنابراین «شنبه به‌عنوان تعطیل رسمی دائمی» به جایی نرسید. سپس در ۵ مارس ۲۰۲۵ نسخه «پنج‌شنبه‌تعطیل» رأی آورد که آن هم در انتظار مسیر نظارتی است. پس موضوع «شنبهِ تعطیلِ دائمی» از حیث قانون‌گذاری متوقف مانده است و تصمیم‌های فعلی درباره انتقال تعطیلی به شنبه، در چارچوب اقدام اجراییِ موقت برای مدیریت بحران انرژی قابل تعریف است.
۸) جمع‌بندی نهایی
برای تجارت و ارتباطات بین‌المللی: تعطیلی شنبه کم‌اختلال‌ترین گزینه است.
برای مدیریت بحران انرژی: اگر تعطیلی لازم است، با هدفمندی‌بخشی (باز ماندن گلوگاه‌های تجارت) و شناورسازی ساعت کاری، می‌توان نیاز شبکه را تأمین کرد بدون آن‌که «میان‌هفته» شکسته شود.
از منظر تقنینی: پروژه «شنبه‌تعطیل» در مجلس به سد شورای نگهبان خورد و اجرا نشد؛ نسخه‌های جایگزین هم هنوز مبهم‌اند. لذا تصمیمات فعلی استانداران باید شفاف، کوتاه‌مدت، قابل ارزیابی و سازگار با تجارت خارجی طراحی شوند.
