دلاوران مرصاد -نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سال‌۱۳۶۴ با فرمان حضرت امام خمینی (ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی به همراه نیروی هوایی تشکیل و به ساختار سپاه اضافه شد. این نیرو مؤلفه‌های قدرت بسیاری دارد که یکی از آن‌ها شناورهای تندرو یا قایق‌های تندرو هستند.

شناورهای تندرو حین دفاع مقدس بخشی از راهبردهای نظامی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و آن زمان فقط به تیربار مجهز بودند، مگر اینکه در مواقع خاصی به مینی کاتیوشا نیز تجهیز می‌شدند، البته نیروهای پیاده‌سوار بر این شناورها نیز می‌توانستند تسلیحاتی مانند RPG۷ هم با خود داشته باشند تا در صورت نیاز علیه دشمنان استفاده کنند.

قدرت قایق‌های تندرو نیروی دریایی سپاه در آن زمان که فقط یک نوع و آن هم از نوع عاشورا بود، به حدی بود که با تعدادی از آن‌ها از منافع کشورمان در خلیج‌فارس دفاع کردند، البته امریکایی‌ها دست از تهاجم به منافع ایران برنداشتند و تا پایان جنگ مزاحم بودند ولی این شناورها خواب را از چشم امریکایی به ویژه در جنگ نفتکش‌ها ربوده بودند.

ایران سریع‌ترین شناورهای تندرو نظامی دنیا را در اختیار دارد. سرعت برخی از انواع قایق‌های ایرانی به ۹۰نات معادل ۱۶۶کیلومتر بر ساعت هم رسیده است. برای مقایسه می‌توان نسل جدید شناورهای تندرو ارتش امریکا را مثال زد که بیشینه سرعتش ۸۵کیلومتر بر ساعت است. در حالی که اغلب شناورهای تندرو در جهان سرعتی بین ۶۰ تا ۱۲۰کیلومتر بر ساعت دارند.

تاسوعا، ریب ۳۳ و لندینگ کرافت والفجر نیز جزو دیگر شناورهای تندرو مورد استفاده ایران در دفاع مقدس است. سرعت بالای شناورهای تندرو ایران باعث شده است در سال‌های اخیر به «زنبورهای سرخ» معروف شوند؛ کوچک، سریع و زیاد با نیش گزنده و مرگ‌آوربرای دشمن.

چرا ایران به سوی استفاده از شناورهای تندرو رفت؟

سال‌های میانی دهه ۶۰ و در دوران دفاع مقدس، رژیم بعثی عراق با پشتیبانی امریکا و سایر کشورهای استکباری دست به اجرای جنگ نفتکش‌ها زد. هدف از این جنگ نابودی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران با انهدام شناورهای تجاری و کشتی‌های حامل اقلام مورد نیاز به مقصد ایران یا اقلام صادراتی از ایران به سوی سایر کشورها بود.

در نخستین سال‌از جنگ نفتکش‌ها در برابر هر شش حمله به شناورهای ایران تنها به یک حمله پاسخ داده می‌شد، ولی با افزایش استفاده از شناورهای تندرو در سال‌۶۶ موازنه قدرت ایجاد شد و هر حمله‌ای پاسخ داده می‌شد، اما در سال‌۶۷ این معادله کمی متفاوت شد و این بار ایران دست برتر را داشت، به نحوی که ایران به هر حمله یک پاسخ متقابل می‌داد. با تغییر موازنه قدرت در خلیج‌فارس به نفع ایران با استفاده از شناورهای تندرو، فرماندهان به این نتیجه رسیدند که باید راهبرد نیروی دریایی سپاه بر اساس شناورهای تندرو تنظیم شود و توسعه پیدا کند چراکه شناورهای تندرو هم سریع و چابک هستند و هم دارای قدرت تخریب بسیاری برای اجرای ضربات مهلک، البته قیمت ارزان شناورهای تندرو نیز دیگر مؤلفه تأثیرگذار برای استفاده از آن‌ها نسبت به شناورهای بزرگ‌مقیاس و غول‌پیکر هستند.

فرماندهان با توجه به کارایی شناورهای تندرو مصمم شدند راهبرد نیروی دریایی سپاه برای گسترش و توسعه را بر مبنای استفاده از شناورهای تندرو تنظیم کنند. در این راستا و با پایان دفاع مقدس، روند تحقیق و توسعه شناورهای تندرو در دستور کار قرار گرفت و متخصصان دفاعی مشغول طراحی و ساخت انواع شناورهای تندرو شدند.

«شناورهای تندرو» از آذرخش و ذوالفقار تا سراج و باور

با پایان دفاع مقدس، صنایع دفاعی جمهوری اسلامی ایران دو هدف مهم را در دستور کار قرار دادند؛ نوسازی و بازسازی ناوگان موجود و طراحی ناوگان جدید. صنایع دریایی وزارت دفاع طراحی و تولید این شناورها را در دستور کار قرار داد و توانست تجهیزات متنوعی را در حوزه دریایی طراحی کند و بسازد.

شناورهای تندرو یکی از تجهیزات و تسلیحات جدیدی است که در دستور کار طراحی و ساخت در نیروهای مسلح قرار گرفت و چندین نمونه موفق از آن‌ها پس از ساخت وارد عرصه تجهیزاتی شد.

شناورهای ذوالفقار، سراج، یامهدی (عج)، باور و آذرخش جزو دستاوردهای شاخص در این حوزه هستند که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم.

شناور تندرو آذرخش جزو دستاوردهای صنایع دریایی وزارت دفاع است که در رده شناورهای دوبدنه قرار می‌گیرد. آذرخش ایرانی این امکان را دارد تا با استفاده از تسلیحات مختلف از جمله سلاح‌های سبک ضدکشتی تجهیز شود.

این شناور تندرو با ۲۳متر طول، چهار متر پهنای بدنه و یک متر ارتفاع ستون‌های آن قادر است تا ۲۰ تُن بارگیری شود. آذرخش برای رانش از دو موتور دیزلی متصل به دو محور شفت بهره می‌برد که قادر است این شناور را به سرعت حدود ۵۰ گره دریایی (۹۳کیلومتر در ساعت) برساند.

جعبه دنده شناور آذرخش نیز از دو گیربکس ۳ هزارو ۲۰۰ تریمکس ZF تشکیل شده که با هماهنگی موتور این قدرت را به آذرخش می‌دهد که ۳۰درصد از ساحل خلیج‌فارس را با حداکثر سرعت خود در زمان کمتر از شش ساعت گشت‌زنی کند.

شناور ذوالفقار

شناور تندرو ذوالفقار دیگر شناور موشک‌انداز ساخت صنایع دریایی وزارت دفاع است که با نقش یک شناور گشت دریایی و تهاجمی طراحی و ساخته شده است. ایده اصلی طراحی شناور ذوالفقار بر اساس ایده حمله سریع به کشتی‌های دشمن بوده است و به همین دلیل، موشک‌های ضدکشتی میان‌برد و سامانه راداری دریایی روی آن نصب شد.

شناور تهاجمی ذوالفقار با ۱۶متر طول، چهارمتر پهنای بدنه و ارتفاع یک متری ستون‌های خود ظرفیت بارگیری ۱۴ تُن را در اختیار دارد. موتور دیزلی این شناور می‌تواند سرعت ۵۲گره دریایی (۹۷کیلومتر بر ساعت) را برای ذوالفقار به ارمغان بیاورد که دست این شناور را برای اجرای عملیات‌ها تا برد ۵۷۶کیلومتری باز می‌کند. رادار جست‌وجوگر ذوالفقار نیز از نوع سطحی بوده و از حداقل بُرد ۳۰کیلومتری برخوردار است.

در حوزه تسلیحات، شناور ذوالفقار به دو تیربار ۱۲/۷‌میلی‌متری در عقب و جلو، موشک کوثر با برد ۲۵ کیلومتر و به تازگی نیز به کنیستر اژدرافکن نیز مجهز شده است.

نوع اژدرافکن و دوزیست شناور تندرو ذوالفقار نیز طراحی و تولید شده که ویژگی خاص این قایق این است که هم قابلیت حرکت روی آب و هم حرکت به مدت پنج‌دقیقه در زیر آب را دارد که هم از خطر رادار و هم از خطر موشک‌های دشمن در امان باشد.

برخی منابع مدعی شدند اژدر اصلی شناور تندرو ذوالفقار از نوع ۳۲۴ میلی‌متری مشابه RPK- ۶ ساخت اتحاد جماهیر شوروی سابق است.

شناور یا مهدی (عج)

شناور بدون سرنشین و کنترل از راه دور یامهدی (عج) یکی دیگر از شناورهای بومی ساخت صنایع دفاعی کشورمان است. بزرگ‌ترین مزیت این شناور بدنه کامپوزیتی آن است که مانع شناسایی آن توسط رادارهای دشمن می‌شود. طرح بدنه شناور یامهدی (عج) برگرفته از قایق‌های باسرنشین دونفره گشتی است که به کاتاماران معروف هستند که قابلیت حرکت سریع در آب‌های مواج را دارند.

قایق تندرو یامهدی (عج) با ۱۱/۹متر طول، ۳/۱متر عرض و ۱/۵متر ارتفاع از یک آبخور ۶۵سانتی‌متری برخوردار است. وزن این شناور تندرو ۵/۸تن بوده و دارای دو موتور ۶۶۰ اسب بخاری است که آن را به سرعت ۵۰نات (۹۲/۵ کیلومتر بر ساعت یا ۲۵/۶۹متر بر ثانیه) می‌رساند.

شناور پرنده باور

شناور پرنده دیگر دستاورد صنایع دریایی در حوزه شناورهای تندرو دوزیست چندمنظوره است که در چندین نسل طراحی و تولید شده است. مزیت اصلی این شناورها دارا بودن قابلیت نشستن و بلند شدن از روی آب در مناطق عملیاتی است و با طراحی خاص خود از پدیده اثرسطحی استفاده می‌کند که نتیجه آن افزایش قابلیت‌های عملیاتی است.

دیگر مزیت شناورهای پرنده باور استفاده از آن‌ها در هر منطقه‌ای از دریاست، به نحوی که در صورت لزوم قادر به فرود در هر منطقه‌ای و پنهان‌ساختن خود در عوارض ساحلی هستند. قدمت فناوری شناورهای پرنده به دوران پس از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد و نخستین نمونه‌های آن ساخت اتحاد جماهیر شوروی سابق است.

در یک کلام می‌توان گفت، شناور پرنده یک هواپیما نیست بلکه شناور یا قایقی است که به آن قابلیت پرواز با استفاده از یک پدیده فیزیکی ساده را داده‌اند.

شناور پرنده باور که در چندین نسل طراحی و تولید شده، سرعتی برابر با ۱۰۰ نات (۱۸۵ کیلومتر بر ساعت) دارد و حداقل ارتفاع پروازی آن نیز پنج متر اعلام شده است. سرعت قایق پرنده باور ۱۸۵کیلومتر بر ساعت (۱۰۰ نات) تا بیش از ۱۹۰کیلومتر بر ساعت بوده و ارتفاع پروازی معمول آن یک تا پنج متر و تا سقف چندده متر عنوان شده است. دوربین‌های مختلف دید در روز و شب با قابلیت‌های ارسال بی‌درنگ اطلاعات و حمل تیربار جزو تجهیزات نصب‌شده روی این شناورها هستند، البته طبق اعلام فرماندهان نظامی کشورمان راکت و موشک‌های ضدشناور نیز روی این شناورها نصب و عملیاتی می‌شود.

نسل‌های بعدی قایق پرنده باور با نام‌های باور ۲، ۳ و ۴ محصول سازمان‌های صنایع دریایی و هوایی و دانشگاه صنعتی مالک اشتر وزارت دفاع هم مانند نسل اول آن، مأموریت گشت‌زنی و شناسایی روی دریا را انجام می‌دهند